Džeremi Bentam: Panoptikon

Opis

Princip je bio sledeći: na obodu zgrada u obliku prstena, u središtu kula; ona je izbušena velikim prozorima koji gledaju na unutrašnju stranu prstena. Spoljašnja zgrada je podeljena na ćelije, od kojih se svaka prostire čitavom širinom zgrade. Te ćelije imaju dva prozora: jedan koji gleda ka unutrašnjosti i odgovara prozorima na kuli; drugi, koji gleda ka spoljašnjoj strani, omogućuje svetlosti da prolazi kroz čitavu ćeliju. Stoga je dovoljno smestiti jednog stražara u središnju kulu, a u svaku ćeliju zatvoriti jednog ludaka, bolesnika, osuđenika, radnika ili učenika. Pomoću efekta posredne svetlosti sa kule se mogu videti sitne siluete zarobljene u ćelijama na obodu. Sve u svemu, izvrće se princip tamnice; svetlost i pogled jednog stražara zarobljavaju bolje nego pomrčina, koja je, na kraju krajeva, štitila…Bentam postavlja problem vidljivosti, ali misleći na vidljivost koja je potpuno organizovana oko pogleda koji dominira i nadzire. On omogućuje funkcionisanje projekta univerzalne vidljivosti, koja bi radila u korist jedne rigorozne i pedantne moći.

Mišel Fuko