Karl Manhajm: Eseji o sociologiji znanja

Opis

Ova knjiga sadrži šest eseja koje je napisao Karl Manhajm u prvoj fazi svoje akademske karijere u Nemačkoj. Ti članci do sada nisu bili dostupni na engleskom jeziku, oni su ostali raštrkani po različitim nemačkim publikacijama. Njihovo objavljivanje u ovoj zbirci Manhajmovih tekstova ima za cilj da osvetli razvoj i formiranje jednog od njegovih najvažnijih doprinosa sociologiji – „sociologije znanja“. Zbog ograničenog prostora, dva eseja iz istog perioda, koji obrađuju istu temu, biće uključeni u drugi tom eseja, posvećen tekstovima koji su objavljeni pošto je Manhajm emigrirao iz Nemačke 1933. godine. Pokušao sam da pružim kratak pregled intelektualne i političke pozadine tih tekstova, kao i etapa u razvoju kroz koje su Manhajmove ideje o sociologiji znanja prolazile. Manhajmova sociologija znanja je često pogrešno shvatana kao varijanta skepticizma i iluzionizma. Pokušaću da pokažem da njegov cilj nije bio da dokaže neminovnost relativizma i skepticizma, već pre tezu da je istinsko znanje o istorijskim i sociološkim pojavama moguće iako su pojedini relativistički zaključci neminovni. Po njemu, učešće u društvenom procesu, zbog kojeg čovekova perspektiva postaje fragmentarna i pristrasna, omogućuje i otkrivanje istine od suštinskog značaja za ljude. U Manhajmovom pristupu, produktivnost učešća u društvu kao izvor znanja ima značajniju ulogu nego ograničenja koja to učešće u društvenom procesu postavlja za znanje. Kada autorova namera postane jasna, čitalac će shvatiti opšti i suštinski značaj, kako teme koja se obrađuje tako i autorovog pristupa.

Pol Kečkemeti

Manhajm je video mogućnost za utemeljenje sociologije znanja kao socijalne epistemologije koja će i samu sociologiju razotkriti kao konfiguraciju onih snaga koje su oblikovale moderno društvo, te kao samorefleksivnu i kritičku disciplinu koja je među prvima spremna da prizna svoje sopstveno društveno poreklo i unutrašnje težnje ka stvaranju sopstvenih mistifikacija i apsolutizujućih tendencija. U potrazi za sintezom, sociologija znanje je možda ostala nesistematizovana; disciplina koja očigledno nije iskoristila potencijale zacrtane Manhajmovim intelektualnim legatom. Ipak, Eseji uvek iznova podsećaju sve one koji se bave čovekom i društvom da su naše predstave oblikovane konkretnim životom i dinamikom istorije, te da ne postoji magični trik kojim bi se izbegle društvene pozicije i time stvorile društveno neuslovljene interpretacije realnosti – nema tumačenja izvan društveno-istorijskih konteksta. To je trajno nasleđe za svaku buduću sociologiju znanja.

Dušan Marinković

Karl Manhajm  (Károly Mannheim) je rođen 27. marta 1893. godine u Budimpešti, u jevrejskoj porodici koja je pripadala srednjoj klasi. Ranu mladost, sve do završetka gimnazije, Manhajm je proveo u Budimpešti. Nakon tog perioda započinje studije u Berlinu, Parizu, Frajburgu i Hajdelbergu. Ova rano otpočeta lutanja po evropskim univerzitetskim gradovima nikada se neće zaustaviti, te se s pravom može reći da je on jedan od onih evropskih socioloških migranata, poput Luisa Kozera, Maksa Šelera, Alfreda Šica, koji su prenosili ideje hermeneutičke i istorijske nemačke sociološke tradicije. Ukoliko bi se mogla skicirati izvesna periodizacija Manhajmovog života, ona bi svakako trebalo da obuhvati mađarski period (do 1919. godine), koji je obeležen bliskim prijateljstvom i značajnim, ali često u preispitivanjima Manhajmove sociologije i precenjenim uticajima Đerđa Lukača i budimpeštanskog kruga angažovanih intelektualaca. Ovaj period se završio raspadom Mađarske sovjetske republike, kada Manhajm trajno napušta Budimpeštu i seli se u Nemačku. Nemački period (od 1919. do 1933. godine) obeležen je Manhajmovim boravkom na mnogim univerzitetima, kao i snažnim uticajima najznačajnijih nemačkih sociologa i filozofa tog vremena. Još 1914. godine Manhajm je slušao predavanja Georga Zimela u Berlinu, a kasniji presudni uticaji dolazili su od Vilhelma Diltaja, Edmunda Huserla, Maksa Vebera i delimično Maksa Šelera. Od 1922. do 1925. godine Manhajm boravi na Hajdelberškom univerzitetu, gde je i doktorirao, a disertacija pod nazivom Strukturna analiza epistemologije (1922) već tada je nagovestila njegovu trajnu zaokupljenost problemima sociologije znanja i potragu za sistematizacijom i sintezom. U tom periodu angažovan je kao saradnik Alfreda Vebera, čiji su uticaji takođe ostavili trajan pečat na njegovu sociologiju. Godine 1926. Manhajm od Vebera dobija i zvaničan poziv da predaje sociologiju u Hajdelbergu, nakon habilitacije u Privatedozenta (1925). Na istom univerzitetu 1929. godine postaje profesor sociologije i ekonomije. Na Univerzitetu Johan Volfgang Gete u Frankfurtu u periodu od 1930. do 1933. godine dobija angažman profesora sociologije, a jedan od njegovih asistenata bio je i Norbert Elijas. Engleski period (od 1933. do 1947. godine) započinje dolaskom nacista na vlast, kada Manhajm, kao i mnogi jevrejski intelektualci tog vremena, trajno napušta Nemačku. Kao već afirmisan i uticajan evropski sociolog Manhajm je angažovan kao predavač na Londonskoj školi za ekonomiju i političke nauke (LSE) sve do 1941. godine, kada prihvata poziv Freda Klarka, direktora Instituta za pedagogiju pri Londonskom univerzitetu, da, pored Londonske škole za ekonomiju, predaje sociologiju i sociologiju obrazovanja kao gostujući profesor na ovom institutu. Godine 1946, samo godinu dana pred smrt, u potpunosti zaokupljen sociološkim problemima obrazovanja, prihvatio je mesto redovnog profesora na Institutu za obrazovanje. Tokom svog engleskog perioda Manhajm je uređivao i čuvenu Internacionalnu sociološku biblioteku (International Library of Sociology and Social Reconstruction) u kojoj su objavljene brojne uticajne sociološke studije. Neposredno pred kraj života bio je nominovan za direktora UNESCO-a, ali tu funkciju nije mogao da prihvati. Umro je 9. januara 1947. godine u Londonu u pedeset i četvrtoj godini. Iako je prerana smrt ovog velikana sociologije sputala njegove težnje da zaokruži sociološki opus raznorodnih i u velikoj meri nesistematizovanih i nepovezanih tema, Manhajmove ideje su upravo stoga do danas ostale žive, obavezujući sve one koji nastoje da društvo vide iza događajne istorije i empirijske pojavnosti na širinu i mnogostrukosti značenja koje ljudi pripisuju sebi i svetu koji stvaraju.